کد مطلب:39293 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:3

گنجینه پرسمان » اهل بيت

يكي از گفتهايي كه به پيامبر (ص) نسبت داده ميشود اين است كه من كه پيامبر خدا هستم نميدانم هنگامي كه پاي خود را از زمين بلند ميكنم آن قدر زنده خواهم بود كه بتوانم پايم را بر زمين بگذارم آيا اين گفته با توجه به اين كه پيامبر ما داراي مقام امامت بود و علم به باطن داشت و نيز اين كه به گفتة تاريخ، پيامبر (ص) در مواردي شهادت يا مرگ اصحاب و نزديكان خود را پيش بيني كرده بود، درست است يا نه؟

در قرآن آمده است: فَسَيَرَي اَللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ اَلْمُؤْمِنُونَ به زودي عمل شما را خداوند و پيامبر و مؤمنون (اولياء اللّه و معصومين) ميبينند. ديدن خداوند، مطلق است يعني، او شاهد و ناظر همه اعمال در همه حالات است و هيچ چيز از او مخفي نيست اما راجع به ديدن و اطلاع يافتن رسول اللّه و اهل بيت (ع)، مقيّد به خواست و اراده خداوند است.

گفتني است كه علم معصومين (ع) و شاهد بودن آنان، عَرَضي است نه ذاتي (يعني اگر خدا بخواهد چنين است). خداوند بعضي از اعمال بندگانش را حتي از پيامبر (ص) و ملائكه مأمور ضبط اعمال مخفي ميكند و اين اخفا با عرضه پرونده اعمال شيعيان به حضرت صاحب الأمر (ع) تنافي ندرد زيرا آنچه عرضه ميگردد آن چيزهايي است كه خداوند ميخواهد.ضمناً همه اين سخنها با قطع نظر از بررسي سندي رواياتي است كه مضمون يكي از آنها را نقل كردهايد يعني، بر فرض اين كه سند آنها درست باشد پاسخ اين است كه ممكن است برخي در اصل صدور و سند آن روايات خدشه وارد كنند.اولا پيامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) در مسائل عادي فردي و امور اجتماعي موظف به استفاده از علم عادي بودهاند. از اين رو همواره در اين گونه مسائل از طرق معمولي تحقيق و كسب آگاهي نموده و بر اساس برآيندهاي آن عمل ميكردند. سر اين مسأله نيز آن است كه آنان الگوي بيتند و اگر در مسير زندگي و حركتهاي اجتماعي راهي غير از اين بپويند ديگر جنبه اسوه بودن خود را از دست خواهند دادو جهانيان به بهانه آن كه آنان با علم لدني عمل ميكردهاند از حركتهاي سازندهانقلابي و اصلاحي باز خواهند ايستاد. ثانيا برخي از عالمان ديني ب عقيدهاند كه علم غيب براي پيامبر (ص) و امامان (ع) شأني است. يعني چنان نيست كه همواره هر چيزي را بالفعل بدانند. بلكه اگر بخواهند از طريق غيبي بدانند خواهند دانست يا اگر خدا بخواهد علم چيزي را در اختيار آنان خواهد گذاشت. ثالثا ديدگاه علامه طباطبايي اين استكه: علم غيب به واقع محتوم و تغيير ناپذير تعلق ميگيرد. بنابراين آنچه پيامبر (ص) و امامان (ع) از طريق غيبي ميدانند همان چيزي است كه حتما واقع خواهد شد. مانند كسي كه از عمارت بسيار بلندي پرتاب گرديده و در بين راه ميداند كه به سرعت به زمين اصابت خواهد كراين گونه آگاهي چيزي نيست كه با آن بتوان تغييري ايجاد نمود و سرنوشت چيزي را تغيير داد.

همه موجودات ممكن الوجود، چه در ذاتشان و چه در آثار آن، هيچ گونه استقلالي از خود ندارند چرا كه هم در اصل وجود خود و هم در خصوصيات آن، محتاج به ذات خداوندند و تنها وجودي كه در ذات خود مستقل است خداست. آياتي از قرآن هم بر اين مطلب گواهي ميدهند. از آن جمله ات: وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ اَلْغَيْبِ لا يَعْلَمُها إِلاَّ هُوَ،(1)، وَ أَنَّهُ هُوَ أَماتَ وَ أَحْيا،(2)، اَللَّهُ يَتَوَفَّي اَلْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها،(3) و.،(

4)، امام صادق (ع) ميفرمايد: نحن الراسخون في العلم،(5). ذيل آيه 43 از سوره رعد، يعني آيه شريفه: كَفي بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ اَلْكِتابِ، در معاني الاخبار آمده است كه پيامبر فرمود منظور از من در آيه فوق، برادرعلي بن ابي طالب است،(6)، مردي از اهل فارس به حضرت ابوالحسن (ع) گفت آيا شما علم غيب ميدانيد؟ امام فرمود: حضرت ابو جعفر (ع) فرموده است: چون علم الهي به روي ما گشوده شود بدانيم و چون از ما گرفته شود ندانيم،(7). امام صادق (ع) فرمود: امامي كه نداند چه به سرش يآيد و به سوي چه ميرود، او حجت خدا بر خلقش نيست،(8).در پايان ذكر نكات زير در مورد علم غيب و علم امام ضروري به نظر ميرسد: الف) برخي از علوم مربوط به آينده منحصر به ذات مقدس خداست به طوري كه هيچكس از آن اطلاع ندارد در خطبه 28 نهجالبلاغه، فقط اين دسته از علوم، به غيب تعبير شده است. رواياتي هم بر اين مطلب دلت دارند از جمله: عن الفضيل بن يسار قال سمعت ابا جعفر (ع) يقول: العلم علمان فعلم عند الله مخزون لم يطللع عليه احداً من خلقه و علم علّمه الله ملائكته و رسله فانه سيكون لا يكذّب نفسه و لا ملائكته و لا رسله و علم عنده مخزون يقدّم ما يشاء و يؤخر ما يشاء و يثبت ما يشاء،(9). امور قسم دوم كه خداوند به رسل و ائمه اعطا ميكند به مقداري است كه صلاح بداند و در هر زمان و كاني كه حكمتش اقتضاء كند و مقدارش هم به اندازه نياز بشر است. امام علي (ع) در فراز آخر خطبه 128 نهجالبلاغه به پنج مورد از علوم غيبي كه مختص خداوند است و در آيه 34 سوره لقمان ذكر شده است، اشاره ميكنند.ب) برخي ديگر از علوم مربوط به آينده مواردي است كه غير از پنج مورد ذكر شده در سوره لقمان است. و اشخاصي از انسانها با اعلام و تعليم الهي نسبت به آنها با خبر ميشوند. پيامبران و ائمه مسلّماً از جمله افرادي هستند كه مشمول اين اعلام الهياند. در خطبه اشارهدر بند قبل، يكي از موارد اطلاع از آينده و خبر دادن به آن توسّط امام علي (ع) ذكر شده است.

ج) بشر به برخي از امور غيبي مختص خداوند كه گفته شد، ميتواند با دانش و اطلاعات علمي و بهرهگيري از ابزارهاي پيشرفته اطلاع حاصل كند. اما با وجود اين، بر غيبي بودن اطلاع خداوند از آنها خللي وارد نميشود چرا كه منظور از علم غيب كه در انحصار خداست، عبارت از علمهاي بدون واسطه لذا اگر مثلاً به وسيله اشعهاي يا وسايل ديگر فهميده شود كه جنين پسر است يا دختر، اين علم را نميتوان گفت كه علم غيب استد) از آياتي نظير احزاب 33، توبه 105، نساء 41 و غيره نيز كه در آيه اوّل، پيرايش مطلق اهل بيت از هر گونه نقص و پليدي و گناه ذكر شده است و در آيات بعدي به شاهد و گواه بودن پيامبر و ائمه از اعمال امّتها اشاره گرديده است، ميتوان بر خطاناپذيري علوم ائمه (ع) اسدلال كرد.

ه) جامع بودن شريعت پيامبر، مقتضي آن است كه با افاضه الهي به ائمه (ع)، آنها بتوانند، جانشين پيامبر و حجّت خدا بر زمين شوند و گرنه بدون اين افاضه آنها قادر نخواهند بود قواي نفساني و روحي لازم را در عرصه پيچيده و دشوار امامت داشته باشند و لذا هدف از رسالت پامبر، ناتمام خواهد ماند.

جهت مطالعه بيشتر ر. ك: شرح و تفسير آيات و احاديث مورد استناد.





















منابع و مآخذ:

(1) (آيت الله لطف الله صافي، معارف دين، ج 1، ص 121)

(2) (اصول كافي، ج 1، باب ان الائمه (ع) يعلمون علم ما كان و ما يكون. و بحارالانوار، ج 16، باب 14)

(3) (اصول كافي، ج 1، باب ان الائمه اذا شاؤو ان يعلموا علموا و بحارالانوار، ج 26، ص 56، روايات و 117 116)

(4) (محمدرضامظفر، علم امام، ترجمه و مقدمه علي شيرواني، ص 73، قابل ذكر است علامه مظفر اين پاسخ را به عنوان يك احتمال ذكر ميكند ولي آن را نميپذيرد.

(5) (علامه طباطبايي، الميزان، ج 18، ص 194، به عنوان يك قول نقل كردهاند)

(6) (اصول كافي، ج 1، ص 258، احاديث 1 تا 8)

(1) (اعراف 188)

(2) (اصول كافي، ج 1، كتاب الحجه، ص 383)

(3) (اصول كافي، ج 1، ص 389- 391، روايت چهارم مرأة العقول، ج 3، ص 192)

(5) (همان، ص 308)

(6) (تفسير الميزان، ذيل آيه فوق)

(7) (اصول كافي ج 1، ص 376)

(8) (اصول كافي، ج 1، ص 383)

(9) (اصول كافي 140 ص 203)